monte, qui dictum Zram (1283) - określenie wzniesienia na północ od Śremu
Sram (1293, 1302, 1317), Sramb (1293), Szram (1317, Scram (1331), Schram (1344), Schrham, Schram (1339, 1345), villa Schram (1349), Scrhram (1360), Schrome (1393), Schrame (1424), Schröm (ok. poł. XVIII w.), Schromm (ok. 1750),
Schrom (1353, 1359, 1360, 1402, 1422, 1427, 1478, 1765–1945),
Etymologia nazwy wsi
Nieznana
Historia wsi, parafii i dóbr
Dzieje wsi
1283 — Bracia Iesco i Dirsco de Bycen synowie Dyrislausa sprzedali cystersom z Kamieńca dobra Tachsscheberc vel Lencavice obejmujące ziemie od Byczenia aż do strumienia wypływającego z góry Zram, przecięte przez Nysę. Niemieccy badacze uważali, że był to obszar, na terenie którego wykształcił się Śrem. Inni dobra Tachsscheberc vel Lencavice wprost identyfikowali ze Śremem. W pewnej sprzeczności z tą interpretacją jest pochodząca z 1784 r., uwaga Zimmermanna, iż grunty nad Nysą zwane Taschenberg znajdowały się koło Pilc.
1291 — Wymieniono sołtysa z Brem, Petrusa Gozwina zwanego Cincgrabe. Niektórzy niemieccy badacze identyfikowali wieś Brem ze Śremem, a inni uważali, iż jest to miejscowość koło Ziębic.
1293 — Z tego roku pochodzi pierwsza wzmianka o Śremie i dotyczy fundacji tutejszego kościoła. Wieś była własnością rycerską.
Po 1294 — Śrem był lokowany na prawie niemieckim. W 1294 r. rycerz Moyko sprzedał 8 łanów swoich dóbr dziedzicznych w Śremie Henrykowi, sołtysowi z Topoli, aby ten przeprowadził lokację na prawie niemieckim. łany leśne dał sołtysowi na 5 lat, a łany uprawne zwolnił od opłat. Po lokacji sołtys miał zatrzymać jeden łan, a z pozostałych płacić rycerzowi czynsz.
1303 — Miejscowość kupili kamienieccy cystersi i posiadali ją do r. 1810.
1307–1427 — Wzmiankowano sołtysów ze Śremu: Bocdansone (1393), Nicolausa (1402) i Urbana (1427). Płacili oni czynsze kamienieckiemu konwentowi.
Przed 1317 — We wsi znajdował się folwark.
1339 — Istniała we wsi karczma.
1645 — W czasie wojny trzydziestoletniej mieszkańcy opuścili Śrem (patrz — tabela).
1765–1810 — W 4 ćw. XVIII bardzo mały, rolniczo-rzemieślniczy Śrem był miejscowością zamieszkałą przez około 8–10 kmieci oraz przez kilkunastu zagrodników i chałupników. W 1811 r. po sekularyzacji klasztornych dóbr wieś weszła w skład dóbr królowej niderlandzkiej, a później stała się własnością księżny Marianny von Preussen.
1830–1845 — Około 1836 r. większość gruntów należących do gminy wiejskiej była własnością sołtysa i 3 kmieci. Wieś terytorialnie nie rozwijała się, ale znacznie wzrosła ilość domostw na jej terenie oraz zwiększyła się liczba ludności.
Ok. 1850–1937 — Po związanej z uwłaszczeniem regulacji stosunków społeczno-ekonomicznych na wsi i po wydaniu ordynacji powiatowej w 1872 r. Śrem stał się samodzielną gminą wiejską podległą bezpośrednio administracji państwowej. W nowej strukturze administracyjnej wieś połączona została ze Topolą, w której znajdowały się siedziba okręgu administracyjnego i policyjnego (Amtsbezirk) oraz siedziba urzędu stanu cywilnego (Standeamt). W 4 ćw. XIX w. Śrem, ze średniej wielkości areałem gruntów, miał ustabilizowaną sytuację ludnościową.
1886–1937 — Istniało we wsi dziedziczne sołectwo z folwarkiem (nr 15) i dobrami o powierzchni 98–106 ha, które należało do Roberta Winklera (ok. 1898–1894), Ernsta Hübnera (1905) oraz Hansa Wicke (ok. 1917–1937). W dobrach sołeckich zajmowano się głównie hodowlą bydła.
1945–2003 — Śrem został zasiedlony i zasadniczo nie wyludnia się.
Dzieje parafii i kościoła
1293 — rycerz Moyko, syn Dyrislausa de Bycen zbudował w Śremie kościół ku czci Ducha Świętego i uposażył go 2 łanami i wpływami.
Po 1303 — Patronat nad kościołem parafialnym w Śremie mieli kamienieccy cystersi, którzy kupili wieś. Do parafii należały Sławęcin oraz okresowo Sosnowa, gdy nie było w niej proboszcza.
Przed 1316 — Śrem przeżywał trudny okres i zubożał, m.in. ze względu na zniszczenia dokonane w wyniku najazdu na tutejsze dobra.
1316 — W związku z powyższym biskup wrocławski Henryk podporządkował parafian ze Śremu kościołowi rektoralnemu w Płonicy, administrowanemu przez kamienieckich cystersów.
1666 — Filialny kościół w Śremie noszący wezwanie Ducha Świętego, Trójcy Świętej oraz Wszystkich Świętych i należał już do parafii w Topoli.
1830–1929 —W latach około 1830–1845 był kościołem tytularnym. Przy nim znajdował się cmentarz. Kościół miał wezwanie — Wszystkich Świętych.
2000 — Obecnie świątynia p.w. Ducha Świętego również należy do parafii Topoli.
Zamek
1344 — W kontekście ustalania granic pomiędzy byczeńskimi dobrami Nicolausa de Damelwicz a włościami klasztornymi wzmiankowano zamek istniejący niegdyś w Śremie (contra montem quondam castri in Schram).
Dzieje dóbr
Przed 1283 — Wieś należała do Dirislausa de Bycen.
1293–1294 — Śrem był własnością rycerza Moyko, trzeciego syna Dyrislausa i brata Iesco i Dirsco de Bycen, który miał też Topolę i Płonicę koło Złotego Stoku.
Przed 1303 — Wieś i allodium należało do Johannesa zwanego Wusthube.
1303 — Hermannos de Barboy, starosta generalny Śląska (capitaneus) sprzedał klasztorowi swoją wieś i allodium w Śremie.
1331–1339 — Bolko, książę śląski i ziębicki uwolnił klasztor od ciężarów z gruntów uprawnych w Śremie, i nadał klasztorowi w Kamieńcu przywileje dotyczące sołectwa i gospody w Śremie.
1345 — Istniał w miejscowości klasztorny folwark z dworem związany z tutejszym allodium.
1345 lub 1349 — Opat Syghard przekształcił allodium na dobra kmiece (według Zimmermnna), lub też rozparcelował je pomiędzy kmieci ze Śremu (według Frömricha).
1349 — Nastąpił spór pomiędzy klasztorem a rycerzem Petrusem Sandtko dotyczący m.in. części danin ze Śremu.
1811(1812) — Po sekularyzacji dóbr klasztornych Śrem przeszedł, wraz z 31 innymi, dawnymi wsiami klasztornymi w ręce królowej niderlandzkiej Frideriki Louisy Wilhelminy, księżniczki z rodu Hohenzollernów.
1838 — Śrem otrzymała córka królowej Frideriki Louisy Wilhelminy — Marianna († 1883) (por. omówienie dóbr książęcych w rozdziale poświęconym Kamieńcowi).
Ok. 1850–1872 — Po przekształceniu Śremu w nową, samodzielną gminę wiejską, został on wyłączony z kamienieckich dóbr książąt von Preussen.
Układ przestrzenny wsi
Śrem jest małą wsią położoną na południe od Kamieńca Ząbkowickiego i niewielkiego grzbietu (Schromberg) na skraju doliny Nysy. Znajduje się przy lokalnej drodze z Kamieńca do Sławęcina.
Około poł. XVIII w. Śrem był małą ulicówką ze zwartym siedliskiem. Podobnie prezentował się w 1 poł. XIX stulecia. Wówczas też prawie cały areał gruntów należał do sołtysa oraz dwóch kmieci. W związku z tym na terenie siedliska
znajdowały się trzy zagrody (w czworobok) o wielkości folwarku. Inne zagrody we wsi były znacznie mniejsze, na planie podkowy, a pozostałą zabudowę wsi tworzyły pojedyncze budynki mieszkalno-gospodarcze. W 1 poł. XIX w. planowano rozbudowę wsi w kierunku północno-wschodnim i przy gruntowej drodze ze Sławęcina ku korytu Nysy wydzielono szereg niewielkich działek. Nie zostały one jednak nigdy zasiedlone, w związku z czym w 2 poł. XIX w. zachował się bez większych zmian historyczny układ wsi, z tym że wymieniona została zabudowa. W tym stanie dawny ruralistyczny układ wsi przetrwał do dziś.
Zabudowa wsi
Kościół filialny p.w. Ducha Świętego
Stary niewielki kościół w Śremie scharakteryzowany został w protokole wizytacyjnym z 1666 r. Napisano wówczas, iż była to mała, murowana świątynia kryta dachówką mająca na dachu sygnaturkę z dwoma dzwonami. Kościół ten rysowany był ok. poł. XVIII w. przez Wernera. Był murowany, jednonawowy i bezwieżowy i składał się z prezbiterium, nawy z wysokim dachem z sygnaturką oraz z dwukondygnacjowej przybudówki przy nawie. Kościół ten powstały może jeszcze w XV w. lub w XVI w. reprezentował najprostszy i najskromniejszy typ wiejskiego kościoła. Jak wynika z rysunku, kościół został zbarokizowany. Otrzymał przed poł. XVIII w. nową sygnaturkę, a w murze cmentarnym zbudowano nową bramę ze szczytem wolutowym. Zarówno architektoniczne ujęcie sygnaturki, jak i bramy sugeruje, iż barokizacji dokonano w stylu wczesnego baroku.
W 1852 r. stary kościół wyburzono, i wzniesiono na jego miejscu obecny, ceglany. Nowy kościół ze skromnym detalem architektonicznym utrzymano w stylu historyzmu łącząc styl arkadowy z neogotykiem. Zachowano owalny zarys cmentarza i stary, kamienny mur cmentarny, w którego frontowy odcinek wstawiono nową, ceglaną bramę filarową. W 2 poł. XIX obsadzono dwustronnie lipami i kasztanowcami drogę ku cmentarzowi, Na jej osi, przy głównej ulicy wiejskiej ustawiono kolumnę maryjną. Cmentarz przykościelny zamknięto przed 1994 r.
Kapliczki
We wsi oraz w jej najbliższym otoczeniu zachowały się grupa figuralna Św. Trójcy i dwiekolumny maryjne. Pierwsza z
nich usytuowana koło sołectwa została ufundowana przez sołtysa. Zrealizowana w 1731 r. w stylu dojrzałego baroku jest dziełem dobrej klasy. Na placu przed kościołem wznosi się powstała w latach ok. 1830–1840 kolumna maryjna z Immaculatą, wykonana w stylu późnego baroku łączonego z neoklasycyzmem. Druga kolumna maryjna stała na szczycie wzniesienia koło wsi. Zrealizowana w 1838 utrzymana była w ludowej wersji późnego baroku. Obecnie kolumna ta zachowana jest tylko w reliktach.
Sołectwo nr 15
Należała do niego największa zagroda we wsi, zabudowana w czworobok, znaczona na mapie Wredego z poł. XVIII w. oraz na planie katastralnym z r. 1836. W 2 poł. XIX w. była ona przebudowywana, przy czym nie wiadomo, w jakim stopniu wykorzystano stare mury. W latach ok. 1910–1930 zmodernizowano dom mieszkalny w stylu neoklasycyzmu.
Zagroda w dobrach kmiecych (nr 32)
Znajdujący się w obrębie zagrody nr 32 budynek mieszkalny zawiera w sobie pozostałości renesansowego dworu. Świadczą o tym relikty sgraffita na zachodniej ścianie szczytowej — diamentowe bonie ujęte obramieniem. Jak wynika z rysunku Wernera ok. poł. XVIII w. budynek ten nie był w całości murowany i miał boczne ściany piętra o konstrukcji szkieletowej. W XIX w. wymurowano szkieletowe piętro budynku, a w 2 poł. XIX stulecia dostawiono do niego przybudówkę ze skromnym detalem w stylu tudorowskiego neogotyku.
Zabudowa wsi
Pozostała zabudowa wsi, w większości murowana, powstała XIX w. oraz w pierwszych dziesięcioleciach w. XX, być może z wykorzystaniem starych murów. Wznoszono stypizowane budynki kryte dachami dwuspadowymi i mające elewacje utrzymane w stylu uproszczonego neoklasycyzmu. Na tym tle wyróżnia się budynek nr 26 powstały zapewne na przełomie XIX i XX w., stylistycznie nawiązujący do neoklasycyzmu 2 ćw. XIX w. Budynki gospodarcze wznoszono w Śremie głównie jako murowano. Jedynie na początku XX w. zbudowano w uboższych zagrodach nieliczne stodoły o konstrukcji szkieletowej. Obecnie w wyniku przeprowadzanych remontów wiele budynków utraciło stylowe wystroje elewacji.
Wykorzystano za zgodą autora z archiwum Regionalnego Ośrodka Badań
i Dokumentacji we Wrocławiu
( 16 GRUDNIA 2003 ROKU )
Wszelkie prawa zastrzeżone
Komentarze
Brak komentarzy.
Dodaj komentarz
Zaloguj się, żeby móc dodawać komentarze.
Oceny
Dodawanie ocen dostępne tylko dla zalogowanych Użytkowników.
Proszę się zalogować lub zarejestrować, żeby móc dodawać oceny.
Brak ocen.
Logowanie
Nie jesteś jeszcze naszym Użytkownikiem? Kilknij TUTAJ żeby się zarejestrować.
www.garazowe.poznan-bramy
